U savremeno doba uobličila su se tri važna toka u pogledu razuma i religije: maksimalni racionalizam, fideizam i kritički racionalizam. Ova tri toka proizašla su iz razmatranja pitanja: da li razum može imati ulogu sudije i da li razum može podariti valjanost vjerskim uvjerenjima i stavovima ili ne?
Maksimalni racionalizam jeste viđenje koje dokazuje upotrebu razuma u području religije do najveće moguće i dopuštene mjere te respektira položaj razuma u racionalnom razumijevanju, komentiranju, objašnjavanju i odbrani vjere, insistirajući na tome, a razum smatra primarnim sagovornikom Božije vjere i Božijih poslanika.[1]
Ono što je kazano o maksimalnom racionalizmu ustvari je perspektiva kakvu ima šehid Motahari u saglasnosti razuma i vjere. U njegovoj misli jasno se vide uvjerenja maksimalnog racionalizma: teorijsko nastojanje u pravcu dokazivanja primarnosti razuma u pogledu Kur'ana i Sunneta[2], pojašnjavanje vjerskih propisa (ahkam) racionalnom filozofijom[3], borba protiv posrnuća teorijskog uma i uvjerenje u to da je islam posljedna vjera u doba punoljetsva svijeta te nastojanje da se to i dokaže, te trud i ogromna strpljivost u razumijevanju, tumačenju, objašnjavanju i racionalnoj odbrani vjere, govore nam da je on zagovarao međusobno potpomaganje i podupiranje razuma i vjere te je smatrao da su to dvoje međusobno usklađeni.[4] Maksimalni racionalizam u Motaharijevom mišljenju ishodi iz Kur'ana. On drži kako Kur'an ljude prvo poziva na mišljenje, promišljanje, umovanje i znanje; kao drugo, dio svojih tvrdnji, poput tevhida i proživljenja, potkrepljuje racionalnim argumentima, a tvrdnje oponenata opovrgava racionalnim argumentima, tražeći pritom od njih argument i protudokaz; kao treće, propituje i analizira ljudsku historiju i prošlost te uzroke i povode sreće ili propasti, te na logičan i racionalan način objašnjava vezu svake posljedice sa njenim duševnim ili društvenim uzrokom; i četvrto, svoje odredbe i propise smatra proisteklim i potaknutim uzrocima, dobrobitima i mudrosti, te i ukazuje na njih.
Motahari vjeruje da su kur'anski pojmovi kao: Onaj kome nema sličnoga, beskonačnost, znanje i moć, nepotrebitost, život i Onaj ko po sebi opstoji i od koga je i opstojnost drugih, Prvi i posljedni, Vidljivi i Nevidljivi, Prisutan u vremenu i prostoru, Ploča čuvana, Ploča dokidanja i dosuđivanja, Objava i prosvjetljenje, sudbina i određenje…, dati kako bi bili razumijevani, a razumijevati ih je nemoguće osim racionalno-filozofskim putem. U vezi s ovim, Motaharija se može smatrati otjelovljenjem nastojanja za prirodno podarivanje vjeri racionalnost.
[1] Morteza Motahari, Seyri dar seyre-ye nabavi, str. 188-194.
[2] Islam va moqteziyat-e zaman, sv. 1, str. 247.
[3] Morteza Motahari, Ašenayi ba Qur'an, sv. 1, str. 1-2.
[4] Madžmu'e-ye asar, sv. 4, str. 345.