Doktrine Ibn Arebije – univerzalna imena; univerzalni čovjek logos (2.)

Božija imena i svojstva

Premda je Božanska Esencija (Ez-zat) apsolutno transedentna i iznad svih razlikovanja i određenja, ona na prvom stepenu određenja Svoga Bića ima nekoliko modaliteta imena i svojstava. U svom stanju apsolutnog jedinstva Bog je iznad svih svojstava, pa se zato ovaj stepen naziva stepenom nedjeljivog i Bezuslovnog Jedinstva (ehadije). Međutim, na stepenu unificiteta ili jedinstva (vahidijje) postoje neke osobine ili svojstva, iz kojih proizilaze sva svojstva bića i sve osobine spoznaje.[1] Na taj način Bog je iznad svih svojstava, dok istovremeno još nije lišen tih svojstava, kao što se vidi iz sadržaja poznate sufijske izreke da Božanska svojstva „nisu ni On niti ko drugi osim On”.[2]

Šehadet (la ilahe Ma Allah) također sadržava u sebi iste te naizgled kontradiktorne odnose. S jedne strane, svako svojstvo, svaka forma „božanstva” odbija se od Boga tako da je apsolutno transcedentan, a to je ono što se zove tenzîh (čistoća od svega), a s druge strane, ista ta formula šehadeta podrazumijeva da ne može biti nikakvog svojstva potpuno odvojenog od Božanskog svojstva, nego ono mora biti jedna refleksija Božanske Realnosti s kojom se ono poredi (tesbîh).[3] Ibn Arebijevo gledanje na vezu između Božanskih svojstava i Božanske Esencije stoji, nalazi se, na sredini između tenziha i tešbiha, istovremeno potvrđujući da je Bog transcedentan i da posjeduje svojstva čije refleksije i odbljesci čine sva kosmička svojstva.

Premda su Božanska svojstva izvan broja, ipak su u islamskoj Objavi sumirana u jednom određenom broju imena kojim se Bog opisuje u Kur'anu.[4] Ova imena su Božanske mogućnosti imanentne u Univerzumu; to su elementi kojim se Bog manifestuje u svijetu upravo onako kako se pomoću njih opisuje u Kur'anu. Na ovaj način imena su putevi koji vode prema Bogu i sredstva pomoću kojih se neko može uzdići do jedinstvene spoznaje Božanske Realnosti. Pošto su imena osnovni aspekti spoznaje isto kao i bića, ona se manifestuju u Univerzumu i u spiritualnom životu u kome postaju objektom kontemplacije. Ibn Arebi, kao i druge sufije, posmatra proces stvaranja kao i proces spiritualnog usavršavanja tako da imena i svojstva igraju glavnu ulog u svim aspektima njegovog pogleda na svijet, i stvaraju jezik zasnovan na terminologiji Kur'ana kojim izlaže i objašnjava doktrine sufizma.

Univerzalni čovjek ili logos

Jedna od osnovnih ezoteričnih doktrina u islamu koju je također po prvi put njenom sadašnjom terminologijom formulisao Ibn Arebi, jeste doktrina o Univerzalnom čovjeku (el-insan el-kamil), koja je tako dominantna u sufijskoj perspektivi da je nazvana odabranim principom sufizma.[5] Univerzalni čovjek, koji je također i Logos, jeste sveobuhvatna teofanija Božjih imena; on je cio Univerzum u svom unificitetu onako kako se „vidi” kroz Božansku Esenciju. On je prototip Univerzuma isto tako kao i čovjeka, čovjeka koji je mikrokosmos i koji u sebi sadržava sve mogućnosti koje postoje u Univerzumu. Mikrokosmos i makrokosmos stoje jedan prema drugome isto kao dva ogledala, i u svakom se reflektuje onaj drugi, a istovremeno obadva reflektuju kroz sebe svoj zajednički prototip koji je Univerzalni čovjek. Univerzalni čovjek u suštini je također i Duh ili Prvi Intelekt, koji „sadrži” u sebi sve platonske ideje, kao Logos u učenjima Filona, koji je „prvoproistekli od Boga” i u kome su okupljene sve „ideje”.

Po učenju Ibn Arebija, Univerzalni čovjek ima tri suštinska aspekta, tj.: kozmološki, poslanički i aspekt inicijacije.[6] Sa kozmološkog i kozmogonijskog aspekta Univerzalni čovjek je prototip stvaranja koji u sebi sadrži sve arhitipove Univerzalne Egzistencije, tako da svi stepeni kosmičke egzistencije nisu ništa drugo nego mnogobrojne grane Drveta bića čiji su korjenovi na nebu, na Božanskoj Esenciji, a grane i grančice rasprostrte po kosmosu. Sa aspekta Objave poslanstva, Univerzalni čovjek je Riječ, vječno djelo Božije, čija se svaka posebna dimenzija identifikuje sa jednim od poslanika. Tako je svaki pojedini dio djela Fusûs posvećen jednom od aspekata Univerzalnog čovjeka tj. jednom poslaniku koji svijetu otkriva jedan aspekt Božije mudrosti čije je oličenje on u svojoj unutrašnjoj realnosti. U tom svjetlu Univerzalni Čovjek je Muhammedova, a.s. Realnost (el-haqiqa-el-muhammedijja) koja je svoju zemaljsku realizaciju ostvarila u poslaniku islama. Kao što sjeme kada se posije u zemlju prvo istjera mladice, zatim grane, zatim lišće, pa cvijet i najzad donese plod koji opet ima isto ono sjeme, tako se Univerzalni Čovjek ili Muhammedova, a.s. Realnost, koja je „prvo stvorenje Boga” manifestira na zemlji u vidu Muhammeda, a.s. posljednjeg poslanika postojećeg ciklusa čovječanstva.

U pogledu duhovnog usavršavanja, Univerzalni čovjek je model duhovnog života, postoje on ličnost koja je realizovala sve mogućnosti, sva stanja bića inherentna ljudskom stanju, i stigla dotle da potpuno zna šta znači biti čovjek. Na taj način, Univerzalni čovjek, prije svega su poslanici, posebno Poslanik islama, a zatim, velike evlije, a posebno Polovi (qutb) svakog stoljeća čija je vanjska realnost kao i realnost drugih ljudi, ali čija unutrašnja realnost obuhvata sve mogućnosti koje pripadaju Univerzumu, zato što su oni realizovali u sebi sve mogućnosti svojstvene čovjeku, kao mikrokosmosu, i centru koji reflektuje univerzalne kvalitete. Potencijalno je svaki čovjek Univerzalni čovjek, ali u stvarnosti se samo poslanici i evlije mogu nazvati takvom titulom i mogu se slijediti kao prototipovi duhovnog života i kao vodiči na stazama dospijeća do savršenstva.

---