Prethodno: Izvori išraqi filozofije
Prije analiziranja različitih elemenata išraqi filozofije, koja je nastala iz braka racionacije i intuicije, treba reći nekoliko riječi o samom terminu išraq i o geografskom simbolizmu koji ide uz ovaj termin. Kao što smo vidjeli u prvom dijelu, ovaj termin u arapskom jeziku se vezuje za riječ istok i za svijet svjetlosti ili iluminacije i Suhrawardi na ovako bivalentnom značenju ovog termina i na simbolizmu impliciranom u njemu zasniva svoju deskriptivnu anatomiju kosmosa kao što je to isto prije njega, sa manje preciznosti, činio Ibn Sina. Sakralna geografija na kojoj se baziraju išraqi doktrine horizontalnu dimenziju odnosa Istok-Zapad postavlja u vertikalnu gdje Istok znači svijet čiste svjetlosti ili svijet meleka, koji je lišen svega materijalnog ili tmine i kao takav nevidljiv za smrtne oči, dok Zapad znači svijet tmine ili svijet materijalnosti, a srednji Zapad znači vidljiva nebesa gdje su izmiješane svjetlost i tmina. Horizontalni, dakle, pravac između Istoka i Zapada postaje vertikalni pa se tako Zapad smatra zemaljskom egzistencijom u kojoj predominira materija, srednji Zapad se smatra astronomskim nebesima, a pravi Istok je uzvišeniji i viši od vidljivog neba i zato nevidljiv za smrtne oči. Prema tome, granica između Istoka i Zapada nije, kao u Aristotelovoj filozofiji, mjesečeva sfera, nego nebo nepomičnih zvijezda ili primum mobile (prvi pokretač). Nebesa koja su predmet posmatranja i izučavanja astronoma su dio Zapada, i to čišći dio Zapada pa prema tome i bliži svijetu svjetlosti. Ali, ova nebesa su još uvijek izmiješana sa materijom i kao takva lišena su savršenstva koje postoji samo kod Istoka čistih melekskih supstancija. Pored toga, u išraqi filozofiji nema preciznih granica između sublunamih sfera i nebesa kao što postoji u aristotelovskom sistemu.
Na osnovu ovakvog simbolizma geografije kosmosa mi treba da shvatamo Suhrawardija kad god govori o Istoku i Zapadu ili o izlazećem i zalazećem suncu. Upravo u kontekstu ovakvog simbolizma nastao je najveći dio njegovih vizionarskih pričanja, posebno Priča o zapadnom egzilu (Dastan-i gurbet-i garbijje) u kojoj je pad čovjeka u svijet materijalnosti simbolično predstavljen njegovim progonstvom na Zapad. To je prikazano padom jednog čovjeka u bunar u gradu Qajrevanu koji se nalazio na krajnjem zapadu islamskog svijeta (grad u Tunisu). Prvi zavičaj toga čovjeka od koga je odvojen i u koji želi da se ponovo vrati smatra se da je Jemen, što znači zemlja koja stoji na „desnoj strani“ i ta zemlja je simbol istoka svjetlosti gdje je duša boravila kao melekska supstancija prije nego se odatle odvojila i pala u svijet materije.[1]
Nastavak: Išraqi mudrost i njene osnovne doktrine
[1] Jemen u arapskom jeziku znači i desna strana, a znači i „Istok Svjetlosti”, pa kada neko stane prema sjeveru, desna strana mu je okrenuta prema istoku. Islamski naučnici ga poistovjećuju sa desnom stranom doline iz koje je Mojsije (Musa) čuo glas Božiji na Sinaju, a isto tako sa mudrošću Solomona (Sulejmana) pa prema tome sa mudrošću koja se zasniva na Objavi i iluminaciji. Neki pisci, kao što je Mîr Dâmâd, uticajni mudrac iz safevidskog vremena, grčku mudrost ili grčku racionalističku filozofiju stavljaju kao suprotnost prema jemenskoj mudrosti, tj. prema mudrosti zasnovanoj na iluminaciji. Mi se možemo podsjetiti da je u tom pogledu Jemen odigrao važnu ulogu i među rozenkrojcerima (rosenkreuzer) u 16. stoljeću i da su njihovi učitelji upućivani da idu ,,u Jemen” u potrazi za spoznajom. Pored toga, po jednom predanju, Christian Rosenkreutz (Kristijan Rozenkrojc), osnivač reda, kada je vidio da uslovi u Evropi više nisu pogodni da bi nastavio svoju aktivnost, uputio se u Jemen. Pogledati: R. Kienast, Johan Valentin Andreae und die vier ecghten Rosenkreutzer-Schriften (Leipzig, 1926), str. 11. i dalje; H. Corbin, ,,Le Recit d'initiation et l'Hermetisme en Iran” u Eranos-Jahrbuch, 17:136-37/1949.