Morteza Motahhari – kratak osvrt na život

Uvodno kazivanje

Motahari je čovjek koji se odlikovao posjedovanjem filozofskog uma. Kao specifičnosti filozofskog uma profesora Motaharija može se nabrojati: upotreba moći poopćavanja, obraćanje pažnje na teorijske aspekte, oslobođenost od okoštalog procjenjivanja misli i stavova bez obraćanja pažnje na njihove izvore, sagledavanje iz različitih aspekata pitanja o kojima se raspravlja, dovođenje u pitanje onoga što su drugi pretpostavljali kao izvjesno i jasno, razotkrivanje temeljnih pitanja i njihovo izlaganje u svakoj prilici, te rasuđivanje na -osnovu metode “pretpostavka-dedukcija”.

Ukoliko filozofiju smatramo umjetnošću razmišljanja zarad dosezanja do zbilje, a filozof je čovjek koji posjeduje tu vještinu, onda se Motahari zasigurno ubraja među filozofe. Nastojao je rješavati filozofske probleme i imao je uspjeha u tome. Pri rješavanju filozofskih pitanja i problema nije se zadovoljavao samo usvajanjem radova Ibn Sinaa, Mulla Sadraa, Šejha Išraqa i drugih istočnih i zapadnih filozofa, i nije odustajao sve dok ne bi sam došao do ispravnog razumijevanja.

Iščitavanje filozofije, poznavanje filozofije i filozofiranje jesu najznačajnije Motaharijeve osobitosti. Pisanje knjiga Šerhe mohtasare Manzume (u dva sveska), Šerhe mebsote Manzume (u četiri sveska), osvrt na arapskom na komentar Manzume (dva sveska), Harakat va zaman (gibanje i vrijeme – u pet svezaka), lekcije o “Ilahiyatu” iz Šifaa, Maqalat-e falsafi (u tri sveska), komentar na knjigu Usul-e falsafe va raveš-e realism (Principi filozofije i metod realizma), Šenakht (spoznaja), priređivanje Behmenyarove knjige Al-Tahsil te Kuliyyat-i falsafe koja spadaju među najvažnija samostalna filozofska djela profesora Motaharija ujedno su i potvrda navedene tvrdnje.

Osvrt na život jednog filozofa

Morteza Motahari rođen je 13. januara 1919. godine u selu Fariman, šezdesetak kilometara udaljenom od Mešheda, majka mu se zvala Sakina, a otac Muhammed Hussein. Njegov otac i djedovi važili su za ugledne učenjake i duhovne ličnosti u tom kraju.

Profesor je u uzrastu od deset godina otpočeo sa tradicionalnim obrazovanjem, a 1933. godine, skupa sa svojim starijim bratom, dvije godine se školuje u pogledu vjerskih znanosti u medresi Abdal-han u Mešhedu. Već početkom boravka u Mešhedu u njemu se stvara interes za intelektualna pitanja, a posebno je bio osjetljiv na pitanja vezana za Boga, te je toliko uronio u racionalna promišljanja da je najradije birao samoću svoje studentske sobice.[1] Nekako baš u to vrijeme privučen je predavanjima Mirze Mehdija Rezevija, koji je u Hoze’ ilmiyyi u Mešhedu predavao teozofiju.[2]

Godine 1937. napušta Hozu u Mešhedu s namjerom da obrazovanje nastavi na Hozi ‘ilmiyye u Komu. I opet, na početku svog boravka u Komu, usljed svoje uronjenosti u racionalno-filozofska promišljanja, zapada u sumnju sličnu onoj Gazalijevoj, osamljuje se i obolijeva.[3]

Profesor Motahari boravio je u Komu petnaest godina i za to vrijeme se znanstveno okoristio brojnim profesorima u pogledu različitih znanosti. Najvažniji njegovi učitelji u ovom periodu bili su:

1. Ayat-i azam Hodžat, Sadr, Khansari i Muhaqeq Damad: Ajetullah Motahari započeo je studij haridž-i fikha sa prvom trojicom, a zbog istaknutih znanstvenih aktivnosti u ovom polju nagrađen je od strane Aqa Hodžata.[4] Prije nego je započeo sa studijem haridža, pred ajatullahom Muhaqeqom Damadom prostudirao je Kifaje.[5]
2. Ajetullah Burudžerdi: Jedan od najvažnijih učitelja merhuma Motaharija u fikhu i usulu bio je merhum Burudžerdi, koji je Motahariju predavao fikh i usul od svog doseljenja iz Burudžerda u Kom sve dok Motahari nije odselio iz Koma u Teheran.[6]
3. Ajetullah Homeini: Većinu svog vremena u Komu profesor Motahari proveo je studirajući pred ajetullahom Homeinijem. On je pred ajatollahom Homeinijem učio jedan kompletan ciklus predavanja haridža. Tokom tih godina, pred njim je paralelno sa izučavanjem Manzume u jednom podužem ciklusu studirao i Asfar.[7] Pored tih zvaničnih predavanja, učestvovao je i na privatnim predavanjima merhuma Ajetullaha Homeinija o irfanu i predstavljao je čvrst oslonac tih predavanja.
4. Allame Tabatabai: Drugi profesor merhuma Mottaharija u filozofiji, i izgleda njegov posljednji učitelj, bio je Seyyid Muhammed Hussein Tabatabai Tabrizi. Pred Allame Tabatabaijem, koji tek prije nekoliko godina bijaše stigao u Kom i još nije bio naročito poznat, učio je filozofiju Ibn Sinaa.[8] Učestvovao je i na njegovim privatnim predavanjima koja su kasnije uobličena u Principe filozofije i metod realizma. Tokom ovih godina, Allame je s velikim žarom i željom držao predavanja o teističkoj i materijalističkoj filozofiji.[9]

Pored spomenutih profesora, Mirza Ali Aqa Širazi, Mirza Mehdi Aštiyani i Aqa Nedžefi Kučani spadaju među učenjake čiji je učenik bio merhum Motahari.

Iz radova profesora Motaharija proizilazi da su među spomenutim profesorima najveći utjecaj na njega ostavila četvorica: ajetullah Burudžerdi[10], Mirza Ali Aqa Širazi, Allame Tabatabai i Imam Homeini.[11]

Profesor Motahari je 1953. godine, usljed finansijskih poteškoća, preselio u Teheran te se uskoro prijavio na konkurs za profesora na tamošnjem teološkom fakultetu. Primljen je uz maksimalnu ocjenu 20 (kod nas je to 10) te je počeo raditi u svojstvu honorarnog predavača na tadašnjem Fakultetu za racionalne znanosti, današnjem Teološkom fakultetu. Godine 1955. objavljen je prvi svezak knjige “Principi filozofije i metod realizma”, čiji uvod i opširne fusnote pripadaju profesoru Motahariju. Ova knjiga predstavljena je Nastavnom vijeću Univerziteta i prihvaćena je kao znanstveni rad, pa je Motahari unaprijeđen na poziciju asistenta.[12] Kasnije, 1971. godine, bit će postavljen na poziciju šefa katedre za islamsku filozofiju i mudrost. Za vrijeme svog zaposlenja na fakultetu, Motahari je bio mentor pri izradi 22 doktorska i 20 magistarskih radova. Među onima koji su svoj doktorat pripremali sa profesorom bili su: šehid dr. Muhammed Dževad Bahonar, šehid dr. Seyyid Muhammed Husein Behešti, Golamhossein Ibrahimi Dinani i dr. Asgar Dadabe.[13]

Pored predavanja na fakultetu, bio je aktivan i u Društvu islamskih studenata, posebno Islamskom društvu liječnika, te je odabran među glavne predavače i držao je predavanja o temama kao što su tevhid, poslanstvo, proživljenje, hidžab, hilafet, fitret, bankarstvo, kamata, osiguranje itd.[14] Držao je također privatna predavanja iz filozofije. “Teologija” iz Šifaa, prošireni komentar Manzume, arapski komentar Manzume, Filozofija historije, kretanje i vrijeme te Kritika marksizma su plodovi ovih predavanja. Što se njegovih učenika u filozofiji tiče, može se spomenuti merhum Seyyida Dželaluddina Mudžtebavija, dr. Haddada Adela, dr. Mohaqeqa Damada i dr. Husseina Gafarija.

Profesor Motahari se 1963. godine, manje-više, uključuje na scenu političke borbe i dva puta je zatvaran.[15]

Godine 1967, sa skupinom prijatelja, s namjerom da se odgovori na intelektualne potrebe društva, osniva Huseyniyyei Iršad, a 1970. godine preuzima na sebe programe intelektualno-kulturnih aktivnosti u Mesdžidul-Dževadu. Godine 1973, po savjetu Imama Homeinija, dva puta sedmično ide u Kom i drži predavanja iz filozofije, osobito komparativne filozofije.[16]

Od 1976. godine Motahari postaje aktivniji na političkoj sceni, a 1978[17], u jeku političke borbe, u Parizu dobiva naređenje od Imama Homeinija da formira Vijeće revolucije, što i čini.[18]

Naposlijetku, profesor Motahari je, 1. maja 1979. godine, osamdeset dana nakon pobjede Islamske revolucije, dosegao šehadet. Ubijen je od strane pripadnika male terorističke skupine Furkan, i sahranjen je u blagoslovljenom haremu hazreti Masume u Komu.[19]

---